Op het bord zie je een portie van een gerecht waar de één blij van wordt en de ander juist van griezelt: balkenbrij. Een oer-Hollandse klassieker, vaak geserveerd met gebakken aardappels en wat groente erbij, zoals hier met worteltjes.
Wat is balkenbrij nou precies?
Balkenbrij komt uit de tijd dat je echt niks van het varken verspilde. Na de slacht hield je vlees, vet, bloed en bouillon over. Dat ging samen met boekweitmeel en een royale mix aan specerijen zoals foelie, kruidnagel en peper in een vorm om op te stijven.
Als het eenmaal stevig is, snijd je er plakken van en bak je die in de pan tot ze een goudbruine korst krijgen terwijl het binnenin zacht blijft. De smaak is kruidig, hartig en een tikje zoet. Voor wie ervan houdt: puur genieten.
Koken zoals in de zuinige jaren
Balkenbrij was hét voorbeeld van zuinig koken. In de winter, wanneer vers eten schaars was, stond het op tafel als voedzame, vullende kost. Ieder huishouden had z’n eigen recept, vaak doorgegeven binnen de familie. In streken als Gelderland, Limburg en Overijssel gold het zelfs als een delicatesse.
In de volksmond heette het ook wel varkenspan, omdat werkelijk elk deel van het varken erin kon belanden. Dat klinkt nu misschien wat heftig, maar vroeger was het simpelweg noodzaak. Weggooien deed je niet.
Een bord traditie dat uit beeld raakt
Je komt balkenbrij nog tegen bij sommige slagers en op boerenmarkten, maar langzaam verdwijnt het uit de dagelijkse keuken. Jongere generaties kennen het vaak vooral uit verhalen van opa en oma. Toch zie je het in de herfst en winter nog regelmatig terug bij liefhebbers van streekgerechten.
In sommige dorpen zijn er zelfs balkenbrijdagen waarop lokale slagers strijden om het beste recept. Wie het weer eens proeft, merkt de nostalgie: de geur, de kruidigheid, de eenvoud.
Hoe eet je balkenbrij het lekkerst?
Balkenbrij komt het best tot zijn recht als je ’m goed krokant bakt. Serveer met gebakken aardappelschijfjes en gekookte worteltjes zoals op de foto, of met een lepel appelmoes voor wat zoets. Sommigen eten het zelfs op brood met een beetje mosterd.
Culinaire geschiedenis op je bord
Balkenbrij is meer dan alleen eten; het vertelt iets over een tijd waarin mensen met weinig toch iets smakelijks wisten te maken en waarin eenvoud centraal stond.
Of je er nu dol op bent of het juist niets vindt, balkenbrij roept herinneringen op aan vroeger: warme keukens, ouderwetse pannen en de geur van kruidige rook op een koude dag.
Heb je het nog nooit geproefd? Geef het eens een kans. Misschien snap je dan waarom men vroeger zei:
“Niets vult zo lekker als een bord balkenbrij.”
