Nederlandse winters van vroeger worden vaak gezien als ijzig en ruig, met dikke lagen sneeuw en ijzige temperaturen. Waar we nu zachte en regenachtige winters kunnen hebben, waren de winters toen vaak zo streng en lang dat er bijzondere winterverschijnselen ontstonden die we nu amper nog zien.
Koude winters en ijs bloemen op de ramen
In de eerste helft van de vorige eeuw waren ijskoude winters heel gewoon. Soms bleef de temperatuur dagenlang beneden nul. In die tijd hadden huizen nog geen goede isolatie en enkel glas was de standaard. Dit zorgde voor prachtige ijspatronen op de ramen die we nu nauwelijks meer zien. Door het verschil in temperatuur tussen binnen en buiten en de vochtigheid in de lucht, ontstonden er schitterende ijskristallen op de ramen. Deze ‘ijskristallen’ konden erg verschillen, van simpele strepen tot ingewikkelde, bloemachtige vormen die ’s ochtends in het zonlicht fonkelden. Vooral kinderen vonden deze verschijnselen geweldig en ze gaven een bijzondere charme aan de wintertijd.
Bevroren rivieren en schaatspret
Tijdens zulke koude periodes bevroor alles: van sloten en plassen tot grote rivieren. Beelden van mensen die vrolijk over het ijs schaatsen op bevroren wateren zijn iconisch voor de oude Nederlandse winters. Zelfs de grote rivieren zoals de IJssel en soms delen van de Waal waren zo stevig bevroren dat je er gerust overheen kon schaatsen. Plekken zoals de Loosdrechtse Plassen en het IJsselmeer werden grote schaatsparadijzen voor mensen die van heinde en verre kwamen om van het winterseizoen te genieten. De mogelijkheid om van het ene naar het andere dorp te schaatsen was een belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur.
De Elfstedentocht
In 1909 werd de beroemde Elfstedentocht voor het eerst gehouden – een heroïsche schaatsrit van 200 kilometer langs elf Friese steden. Deze tocht kon alleen doorgaan als er uitzonderlijk strenge winters waren die het ijs dik genoeg maakten. De Elfstedentocht is sinds zijn oprichting maar vijftien keer verreden. Het laatst gebeurde dit in 1997, sindsdien is het nooit meer koud genoeg geweest. Toch blijft de Elfstedentocht in de gedachten van iedereen bestaan als symbool voor de strenge winters van vroeger.
Winterse vreugde voor jong en oud
De koude wintermaanden brachten volop plezier. Kinderen gleden op het ijs, maakten glijbanen en speelden op de bevroren wateren. Volwassenen waagden zich aan schaatstochten of verzamelden zich op de ijsbanen. Het krakende geluid van schaatsen op het ijs en het gelach van mensen boden warme herinneringen aan de ijzige winters. Mensen dronken warme chocomel bij geïmproviseerde stalletjes langs de ijsvlaktes en trokken hun klapschaatsen of traditionele houten Friese doorlopers aan, die toen heel normaal waren.
Klimaatverandering
Tegenwoordig zien we die koude winters steeds minder. Door klimaatverandering is het nu een stuk warmer, met meer regen en minder vriesdagen. Rivieren en plassen vriezen zelden dicht, en ijsbloemen zijn bijna niet meer te zien door betere isolatie en dubbel glas. De klassieke Nederlandse winter, vol schaatsplezier en eindeloze ijsvlakten, is nu vooral een herinnering. Een nostalgische blik op de tijd dat de winterkoning Nederland nog regeerde.
