Heb je wel eens dat kleine, ronde littekentje op de bovenarm van je ouders of grootouders gezien? Het heeft iets mysterieus en zit vaak in de buurt van de schouder, een soort ingedeukte cirkel met kleine inkepingen. Misschien heb je je ooit afgevraagd waar het vandaan komt, of misschien viel het helemaal niet op totdat iemand je erop wees.
Dit litteken vertelt een historisch verhaal. Het is een overblijfsel van een belangrijke vaccinatie: de pokkenprik. Deze kleine markering herinnert ons stilletjes aan een tijd waarin bescherming tegen de dodelijke pokkenziekte essentieel was.
Voor wie geboren is na de jaren ’70 is dit misschien minder bekend. Maar vraag het aan je ouders of grootouders, en ze zullen bevestigen dat het litteken er kwam door een pokkenvaccinatie. Dankzij dit vaccin zijn wereldwijd miljoenen levens gered.
Pokken, ook wel variola genoemd, was een besmettelijke en vaak fatale ziekte. Het veroorzaakte hoge koorts, hevige huiduitslag en soms ernstige littekens. In ernstige gevallen leidde het tot blindheid of zelfs de dood. Voordat het vaccin in de twintigste eeuw beschikbaar kwam, heeft deze aandoening wereldwijd miljoenen mensenlevens geëist.
Maar waarom laat dit vaccin zo’n duidelijk litteken achter? In tegenstelling tot de meeste hedendaagse vaccins, ging de pokkeninenting vrij ruig. Het virus werd via een speciale bifurcatienaald – een naald met twee scherpe punten – in de bovenarm gebracht. Deze procedure veroorzaakte een huidreactie: eerst kwam er een bultje, daarna een blaar, en uiteindelijk een korst. Zodra die korst viel, bleef er een blijvend litteken over als bewijs van de vaccinatie.
De Geschiedenis en Het Einde van de Pokkenvaccinatie
Vroeger was een vaccinatiebewijs overbodig. Het litteken op je arm was op zichzelf al een bewijs van inoculatie. In sommige landen was het zelfs verplicht dit litteken te tonen bij een sollicitatie, inschrijving voor school, of bij het reizen.
Dankzij wereldwijde vaccinatiecampagnes werd pokken uiteindelijk uitgeroeid. In Nederland stopte men in 1972 met de verplichte pokkenprik, omdat het virus bijna overal verdwenen was. In 1980 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pokken officieel uitgeroeid. Tot op heden is het de enige ziekte die wereldwijd volledig is uitgeroeid.
Ben je vóór 1972 geboren? Dan heb je waarschijnlijk zo’n litteken. Ben je ná 1972 geboren? Dan is het zeer onwaarschijnlijk dat je een pokkenvaccin hebt gehad of het bijbehorende litteken hebt.
Waarom blijft dat litteken zo lang zichtbaar? Dit komt door de intensiteit van de huidreactie. Het vaccin bevatte een verzwakt, levend virus dat een sterke reactie in de huid veroorzaakte, leidend tot een soort mini-infectie die moest worden bestreden door je lichaam. Het litteken dat achterbleef was stevig en vaak een beetje ingedeukt, blijvend zichtbaar.
Als je er nog een hebt, draag je dus letterlijk een stukje geschiedenis met je mee. Vaak wordt het gezien als een teken van bescherming en overleving.
Ook al is pokken uitgeroeid, worden er nog steeds een paar monsters van het virus bewaard voor onderzoek in enkele laboratoria. Dit roept zorgen op, zoals de kans dat het virus als biowapen kan worden ingezet. Daarom bestaat het pokkenvaccin nog steeds, maar alleen voor specifieke groepen zoals militairen of onderzoekers die eraan worden blootgesteld.
Je kunt dat litteken zien als een soort tijdcapsule. In een wereld vol technologische en medische vooruitgang herinnert dat litteken ons aan de tijd waarin de strijd tegen ziektes zoals pokken vele levens heeft gered. Dus kijk eens met waardering en bewondering naar zo’n litteken op je arm of die van iemand anders — als herinnering aan de kracht van vaccinatie.
