Misschien heb je het wel eens gezien: dat kleine ronde litteken op de bovenarm van je ouders of grootouders. Het heeft iets intrigerends, meestal vlak bij de schouder, en lijkt op een verzonken cirkeltje met kleine inkepingen. Misschien heb je je afgevraagd waar het vandaan komt, of is het je pas opgevallen nadat iemand het je heeft laten zien.
Dat litteken vertelt een verhaal met geschiedenis. Het is het overblijfsel van een cruciale vaccinatie: de pokkenprik. Dit kleine merkteken is een stille herinnering aan een tijdperk waarin je beschermd moest zijn tegen een dodelijke ziekte: pokken.
Voor iedereen die na de jaren 1970 is geboren, is het misschien wat onbekend. Vraag het echter aan je ouders of grootouders, en ze zullen je vertellen dat het duidt op een pokkenvaccin. Door dit vaccin zijn wereldwijd miljoenen levens gered.
Pokken, ook wel bekend als variola, was een besmettelijke en vaak dodelijke ziekte. Het veroorzaakte hoge koorts, een hevige huiduitslag, en soms ernstige littekens. In de ergste gevallen leidde het zelfs tot blindheid en de dood. Voordat het vaccin in de 20e eeuw beschikbaar kwam, eiste deze ziekte het leven van miljoenen mensen.
Maar waarom leverde dit vaccin zo’n duidelijk litteken op? In tegenstelling tot de meeste vaccins tegenwoordig, was de pokkeninenting wat grover. Het virus werd in de huid van de bovenarm geïnjecteerd met een speciale bifurcatienaald – een naald met twee scherpe punten. Deze procedure zorgde voor een kleine huidreactie: eerst ontstond er een bultje, dat dan een blaar werd en uiteindelijk een korst. Wanneer de korst eraf viel, bleef een permanent litteken achter als bewijs van de succesvolle vaccinatie.
Geschiedenis en Het Einde van de Pokkenvaccinatie
In vroegere tijden was een vaccinatieboekje overbodig. Je litteken zelf was een levend vaccinatiebewijs. In sommige landen was het zelfs verplicht om je litteken te laten zien als bewijs van vaccinatie wanneer je een baan zocht, naar school wilde gaan, of reisde.
Uiteindelijk, door wereldwijde vaccinatie-inspanningen, werd de ziekte uitgeroeid. In Nederland stopte men in 1972 met de verplichte pokkeninentingen. Het virus was toen bijna volledig verdwenen uit grote gebieden. Tegen 1980 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pokken officieel uitgeroeid. Het was de eerste en tot nu toe de enige ziekte die wereldwijd volledig is geëlimineerd.
Voor iedereen die vóór 1972 is geboren, is de kans groot dat je nog zo’n litteken hebt. Ben je na 1972 geboren? Dan is de kans vrijwel nihil dat je ooit tegen pokken bent ingeënt en het bijhorende litteken hebt.
Waarom blijft dat litteken zo lang zichtbaar? Dat heeft alles te maken met de intensiteit van de huidreactie. Het vaccin bevatte een verzwakt, levend virus dat een sterke reactie veroorzaakte. Deze reactie ging diep in de huid, veroorzakend een soort mini-infectie die je lichaam moest vernietigen. Het litteken dat achterbleef was stevig en vaak licht ingedeukt, blijvend zichtbaar.
Als je er nog steeds een hebt, draag je dus letterlijk een stukje geschiedenis met je mee. Vaak wordt het gezien als een symbool van bescherming en overleving.
Zelfs nu pokken is uitgeroeid, wordt het virus nog bewaard voor onderzoek in enkele laboratoria. Dit roept bezorgdheden op, zoals de mogelijkheid dat het als biowapen gebruikt kan worden. Daarom blijven pokkenvaccins nog steeds bestaan, maar alleen voor specifieke groepen zoals militairen of wetenschappers die eraan blootgesteld kunnen worden.
Je kunt het litteken zien als een tijdcapsule. In een wereld die constant verandert door technologie en gezondheidszorg omvat dat litteken een herinnering aan een tijd waarin de strijd tegen ziekten zoals pokken talloze levens behoedde. Kijk de volgende keer met waardering en verwondering naar zo’n litteken op jouw arm of die van een ander — het herinnert ons aan de kracht van vaccinatie.
